De essentie van de methodiek en de opleiding van ervaringsdeskundigheid

Het concept ervaringsdeskundige

Armoede dient zich in de praktijk aan als een hardnekkig probleem. Voor mensen die in armoede leven en van jongs af aan te maken hebben met sociale uitsluiting, is het zeer moeilijk om aansluiting te vinden bij de samenleving, omdat hun wereld zo verschilt van die van de middenklasser.

Ondanks de inspanningen en de inzet van hulp- en dienstverleners is de huidige armoedebestrijding weinig effectief. Vanuit deze realiteit werd het concept van ervaringsdeskundige geboren.  

Mensen die in armoede en sociale uitsluiting leven worden op alle levensdomeinen door een diepe kloof gescheiden van de rest van de samenleving. Dit noemen we de missing link. Door de structurele en participatiekloof blijven mensen in armoede verstoken van veel basisrechten en verliezen ze de greep op hun eigen leven.

“De missing link speelt tussen alle mensen, maar hoe groter de verschillen in referentiekaders, hoe groter de kans op misverstanden en foute interpretaties.”

Leven in uitsluiting installeert een gekwetste binnenkant en een niet te bevredigen verlangen om erbij te horen. Onder invloed van armoede worden basiskennis, -vaardigheden en mogelijkheden niet verworven die nodig zijn om zich in de samenleving te handhaven.

Bovendien wordt de kracht die uitgaat van mensen in armoede niet gewaardeerd, vaak zelfs niet gezien en meer nog, mensen in armoede worden regelmatig afgerekend op hun tekort aan basiskennis, -vaardigheden en mogelijkheden.  

Alleen mensen met een diepe armoede ervaring weten wat het is en hoe het voelt om in armoede te moeten leven. Opgeleide ervaringsdeskundigen hebben door hun ervaring en door hun opleiding een positie om de missing link en de beleving van armoede te duiden. Het concept vertrekt van het geloof in de kracht van armen en sluit aan bij het gedachtegoed van empowerment.  

De missing link gaat over een niet kennen van elkaar, van elkaars leefwereld, elkaars gevoelens en verwachtingen, elkaars waarden en normen, elkaars denkpatronen en oplossingsstrategieën, elkaars evidenties.

De missing link gaat er ook over dat men zich niet bewust is dat men al die aspecten van elkaars leefwereld niet kent. Dit leidt tot onbegrip en maakt het moeilijk om ruimte te maken voor het perspectief van de andere.

De missing link speelt tussen alle mensen, maar hoe groter de verschillen in referentiekaders, hoe groter de kans op misverstanden en foute interpretaties.  

Wederzijds begrip kan maar ontstaan als je kan loskomen van je vooropgestelde ideeën en door echt te kijken en te luisteren naar elkaar. Dialoog is een basisvoorwaarde voor de methodiek. Waar geen ruimte is voor dialoog, heeft de inschakeling van ervaringsdeskundigen geen zin. 

De essentie van de functie ervaringsdeskundige

Opgeleide ervaringsdeskundigen groeiden op in sociale uitsluiting en kennen uitsluitingsmechanismen als geen ander. In de vierjarige opleiding (die intussen niet meer in zijn huidige vorm bestaat, maar opnieuw wordt herbekeken) ontwikkelden zij vaardigheden en kennis om deze professioneel in te zetten.

Vanuit het proces dat ze hebben doorlopen in de opleiding, hebben ze hun individuele ervaring verbreed en is deze ervaring inzetbaar. Dit is hun werkinstrument om in dialoog te gaan met hulpverleners, diensten en beleid, én met mensen in de armoede. Deze deskundigheid is complementair aan andere deskundigheden.  

De kern van de functie van ervaringsdeskundige ligt in het omgaan met de missing link. De ervaringsdeskundige brengt het perspectief van armen binnen. Hij maakt mensen daarvan bewust en gaat daarover in dialoog.

Daardoor draagt de ervaringsdeskundige bij tot een fundamentele armoedebestrijding met een specifieke invalshoek, waarbij de betrokkene zelf in staat is om het op te nemen voor zichzelf, voor andere mensen in armoede en voor een meer rechtvaardige samenleving.  

Ervaringsdeskundigen en andere professionelen werken vaak in een tandemformule. Deze formule plaatst het belang van de dialoog op de voorgrond.  

De ervaringsdeskundige is een bruggenbouwer. Dit vereist dat hij in staat is om een meerzijdige partijdige houding aan te nemen ten aanzien van alle betrokkenen, waardoor hij verbindend werkt. Hij is in de eerste plaats een bruggenbouwer en in veel minderen mate een brug.  

De meest wezenlijke bron van kennis voor de ervaringsdeskundige is zijn eigen verruimde ervaring, wat meteen een basiskenmerk is van zijn functie. Voeling blijven houden met de doelgroep en met de armoedeproblematiek is noodzakelijk om die verruimde ervaringskennis actueel te houden. 

Essentiële aspecten van de functie van ervaringsdeskundige zijn:

• Zichtbaar maken van de missing link en van de leefwereld van de armen, zowel voor de rechtstreeks betrokken personen als op het niveau van de organisatie en de samenleving. Elementen die hiertoe bijdragen zijn onder meer:  

• • Het ondersteunen van mensen in armoede;
  • Het bewaken van hun rechten;
  • Het verduidelijken van betekenissen;  
  • Het geven van erkenning aan mensen in armoede via een gedeelde beleving;  
  • Het versterken van de autonomie van mensen in armoede;  
  • Mensen in armoede op weg zetten om hun eigen weg te vinden, geen kant en klare oplossingen bieden, maar mensen stimuleren om de antwoorden zelf te vinden.

• Bijdragen tot het overbruggen van de missing link. De communicatie tussen dienst en cliënt kan hierdoor vlotter verlopen en wederzijds begrip kan groeien. Op het niveau van het beleid kan de ervaringsdeskundige eveneens het perspectief van mensen in armoede duiden in de voorbereiding of evaluatie van beleidsmaatregelen.
• Aanwezig stellen en bewaken van het perspectief van de arme, zowel wanneer de arme aanwezig is als wanneer dat niet het geval is en zo het respect voor de leefwereld van de arme bevorderen.